Film opowiada o misterium Męki Pańskiej, które miało miejsce na przełomie marca i kwietnia 1958 roku w Kalwarii Zebrzydowskiej. Na jego konstrukcję składają się dwie wyraźnie wyodrębnione części. Pierwsza z nich to sekwencja otwierająca film, rozgrywająca się na placu przed klasztorem, na którym gromadzą się pielgrzymi, przyjezdni z dalekich stron. Miejsce to jest targowiskiem, gdzie sprzedaje się głównie dewocjonalia i religijne pamiątki. Scena składa się z obserwacji handlarzy i kupujących, ujęć detali sprzedawanych przedmiotów i portretów wiernych, zaaferowanych pośpiesznym realizowaniem transakcji zakupu. Na tle zastawek z namalowanym budynkiem klasztoru fotografują się ci, którzy chcą mieć wyjątkową, wizualną pamiątkę. Sytuacja zmienia się po przekroczeniu przez pielgrzymów bram klasztoru. Strefa handlu ustępuje miejsca strefie sacrum, gdzie centralnym wydarzeniem jest już tylko samo misterium. W pierwszej części realizatorzy starają się krytycznie pokazać zjawisko handlu dewocjonaliami, które towarzyszy autentycznemu życiu religijnemu.

Przypomina to trochę wcześniejsze filmy Hoffmana i Skórzewskiego z tak zwanej „czarnej serii”, która charakteryzowała się właśnie krytycznym podejściem do tematu filmu, najczęściej pokazującego jakieś zjawisko społeczne, grupę ludzi, a nie indywidualnego bohatera. Należy przy tym zauważyć, że scena przed klasztorem nie ma charakteru interwencyjnego, nie potępia nikogo, a stara się możliwie bezstronnie pokazać inny, bardziej kontrowersyjny wymiar religijności. Druga przestrzeń, w której rozgrywa się opowiadanie filmowe, jest miejscem zbiorowego przeżycia religijnego. Ta zmiana dramaturgii jest podkreślona dzięki metamorfozie przyrody. Wierni, którzy przekraczają bramy klasztoru i idą na miejsce rozpoczęcia drogi krzyżowej, brną przez zaspy mokrego śniegu, a jego padające płatki, wyróżniają się bielą na tle ich szarych ubrań. Z żywiołem śniegu jest związane zagadnienie operowania w filmie skalą szarości i jej skrajnymi wartościami w postaci czerni i bieli. Śnieg dał jednolite, białe tło akcji, na którym tłum wiernych tworzy plastyczną plamę, złożoną z różnych odcieni szarości. Symbolizuje to na poziomie narracji wizualnej jedność wszystkich wiernych i ich zbiorowe przeżycie religijne. Z drugiej strony śnieg daje czystość i prostotę krajobrazu, ale także zimno, wilgoć, których doświadczają pątnicy, leżący krzyżem na ziemi podczas modlitwy.
 
Tak wspomina pogodę w trakcie zdjęć Jerzy Hoffman:

Muszę powiedzieć, że Bóg był dla nas naprawdę łaskaw, ponieważ codziennie panowała zupełnie inna aura. Najpierw padał śnieg, potem mieliśmy mgłę - wypływające z niej figury świętych robią niesamowite wrażenie - a ostatniego dnia wszystko tonęło w błocie. Tak oto przyroda stworzyła nam dramaturgię.¹

Mgła pełni tutaj podobną rolę do śniegu, eliminując z kompozycji kadru nadmiar elementów, czyniąc ją prostszą. W takiej oszczędnej formie jest pokazywany pusty dziedziniec klasztoru o poranku. Mgła i śnieg są empiryczną przeszkodą, tworzą niewygody dla ciała, które muszą pokonać wierni i dzięki nim misterium zyskuje dodatkowy dramatyczny wymiar. Wspomniane żywioły łączy element wody, który stanowi de facto ich fizykalną istotę i jest bardzo ważnym symbolem w tradycji chrześcijańskiej. Mętna woda płynie w wezbranym potoku górskim, do którego przekroczenia zmuszeni są wierni, wchodzący do niego z powodu braku miejsca na przepełnionym moście. Rzeka występuje tutaj w roli trudności, którą trzeba pokonać, żeby móc dalej w pełni uczestniczyć w misterium. Mężczyźni przenoszą na swoich plecach kobiety, inni próbują samodzielnie znaleźć najpłytsze miejsce w rzece i obarczeni ciężkim ekwipunkiem pielgrzyma dostać się na drugi brzeg.





Woda symbolizuje w kulturze chrześcijańskiej oczyszczenie duchowe. Tak jest podczas obmywania nóg apostołom - aktorom misterium przez gwardiana klasztoru na samym początku uroczystości. W wodzie opłukuje swoje ręce także Piłat, który próbuje w ten sposób metaforycznie wyprzeć się odpowiedzialności za śmierć i rozlanie krwi Chrystusa. Z wodą jest skontrastowany ogień, żywioł kojarzony z siła duchową i życiem rozpatrywanym w perspektywie eschatologicznej. Daje on życiodajne ciepło i światło, a w filmie jest reprezentowany przez płomień świecy. Rozprasza mrok i oświetla twarze śpiących w nocy pielgrzymów, ustalając także filmowe ramy czasu trwania tej sceny, która kończy się wraz z wypaleniem się świecy. Jednym z kulminacyjnych punktów uroczystości jest zapalenie przez wszystkich wiernych świec, które stają się jedynymi jasnymi punktami na tle szarych ludzkich postaci oraz czerni nocy.


 

Powraca w tym momencie znów temat świadomego operowania przez twórców kontrastem oraz czernią i bielą, który jest nieodłącznie związany z wyborem negatywu filmowego. Jak wynika z wypowiedzi Jerzego Hoffmana został on podyktowany częściowo przez ograniczenia technologiczne, twórczo wykorzystane dla dobra filmu.
 

Taśma ORWO, którą podówczas dysponowaliśmy, nie była dobrej jakości. Najgorzej było z «landrynkową» taśmą barwną, która odbierała filmom część prawdy. Czerń i biel jest surowsza, stwarza efekt chropowatości.²

 
Tak ekspresyjnie „surowa” jest scena, gdy Chrystus upada pod ciężarem krzyża. Jest ona zbudowana z ujęć, zrobionych szerokim obiektywem, który tworzy dramatyczne odwzorowanie przestrzeni. Ręce wiernych, które są wyciągnięte w stronę kamery i są jednocześnie blisko niej wydają się o wiele większe w proporcjach od reszty ciała. Ten gest modlących się zyskuje bardzo dynamiczny charakter, dzięki wyraźnie zaznaczonej perspektywie krótkoogniskowego obiektywu.




Ekspresja sceny jest dodatkowo wzmocniona zbliżeniami twarzy, a nawet detalami ust szepczących modlitwę. Jest to jedyne miejsce w strukturze filmu, gdzie twórcy zdecydowali się użyć detalu twarzy, który koncentruje uwagę widza na czynności wypowiadania modlitwy. Przestrzeń jest tutaj zbudowana, dzięki szybkiemu montażowi krótkich, ekspresyjnych ujęć. Użycie sugestywnych detali formuje w umyśle odbiorcy wyobrażenie o tym, co się dzieje z Chrystusem po jego upadku. Ta dramatyczna część przedstawienia nie jest pokazana bezpośrednio, lecz przez reakcję wiernych, odpowiednią kompozycję kadrów i rytm montażu. Misterium Męki Pańskiej jest uroczystością o ogromnej ilości uczestników. Ta masowość wpływa także na sposób komponowania kadrów, który jest zawsze w Pamiątce z Kalwarii jakąś formą szukania geometrycznego porządku. Zazwyczaj ujęcia, pokazujące sceny masowe, są skonstruowane w ten sposób, że tłum ludzki jest uformowany w kadrze według regularnych linii, owali lub jako figura geometryczna, a czasami wypełnia on po prostu cały ekran. Dzięki takim uporządkowanym kompozycjom percepcja widza obejmuje ogrom sfilmowanych mas ludzkich. Film pokazuje dzięki temu jedność zebranych ludzi, którzy pragną doświadczyć w Kalwarii Zebrzydowskiej głębokiego, wspólnego przeżycia religijnego.